Correct taalgebruik

Welke woorden mag je gebruiken om iemand met een bepaalde handicap te definiëren? Naast een overzicht van goede en foute benamingen, leggen we ook uit waarom deze benamingen juist niet of wel gebruikt mogen worden. Hoe moet je reageren als een werkgever een verkeerde term gebruikt?

De invloed van taal is belangrijk voor ons begrijpen en denken. De beeldvorming wordt er door beïnvloed. Zowel in de gesproken als geschreven taal vinden we voorbeelden van te vermijden taalgebruik. Sommige termen zijn ronduit denigrerend, kwetsend, andere eerder zalvend of gewoon onjuist. Het hanteren van duidelijke, correcte en respectvolle taal is ook belangrijk in de context van werken en solliciteren.

INHOUD

1    Het belang van correcte taal

2    Wat zeg je, wat zeg je niet (meer)?

3    Personen met een arbeidshandicap

4    Hoe reageren op verkeerd taalgebruik bij een werkgever?

5    Een etiket is soms nodig

6    Erkenning van de beperking, arbeidshandicap

1    Het belang van correcte taal

Taal is het communicatiemiddel bij uitstek. Taal en het juiste taalgebruik rond handicap zijn enorm belangrijk in de specifieke context van werken en zoeken naar werk. We moeten weten wat we bedoelen wanneer we spreken over handicap, beperking, ziekte,…

De algemeen gangbare terminologie inzake handicap zegt veel over de heersende mentaliteit in een samenleving. Het taalgebruik komt soms denigrerend over, alhoewel het ook met respect of zelfs bewondering kan zijn. Jammer genoeg kan het woordgebruik ook een effect hebben op onze mentaliteit, voorstellingen, vooroordelen en waarden en normen. De beeldvorming over mensen met een handicap wordt er door beïnvloed.

2    Wat zeg je, wat zeg je niet (meer)

Sommige uitdrukkingen kan je best vermijden:‘gebonden zijn aan…’,‘gekluisterd zijn aan…’, ’veroordeeld zijn tot…’,‘getroffen door…’; ‘gestraft zijn met…’

Een aantal termen behoren gelukkig reeds tot het verleden: Onvolwaardigen, abnormalen, pedagogisch verachterden, achterlijken, gebrekkigen, gestoorden, ongelukkigen, dutsen,…

Sommige benamingen houden echter hardnekkig stand: abnormalen, achterlijken, debielen, mindervaliden, anders¬validen, mongooltjes, ‘rolstoelpatiënten’ (in plaats van ‘rolstoelgebruikers’),
Nochtans verraden ze heel wat maatschappelijke vooroordelen.

Hetzelfde geldt voor de term ‘invalide’, alhoewel hij voor een deel nog correct is, maar dan enkel in de betekenis van een functionele beperking. We spreken immers nog steeds over de ziekte- en invaliditeitsverzekering, een verzekering voor een tijdelijke of langdurige arbeidsongeschiktheid ten¬gevolge van een beperking, een invaliditeit van een persoon.

FOUT	KAN BETER	GOED
	Gehandicapten	Personen met een functiebeperking Personen met een handicap
	Arbeidsgehandicapten	Personen met een arbeidshandicap
Mongooltje		Persoon met het syndroom van Down
	Verstandelijk/Mentaal gehandicapten	Personen met een verstandelijke handicap
Rolstoelpatiënten		Rolstoelgebruikers
Psychiatrisch patiënten Geestesgestoorden		Personen met psychische problemen
Chronisch patiënten		Personen met een chronische ziekte
	Fysiek gehandicapten Fysisch gehandicapten	Mensen met een fysieke handicap
	Blinden en slechtzienden	Blinde of slechtziende Personen Personen met een visuele handicap
Doofstommen Gehoorgestoorden	Doven en slechthorenden	Dove of slechthorende Personen Personen met een auditieve handicap Doof geworden mensen

3    Personen met een arbeidshandicap

Niet zo lang geleden werd de term ‘personen met een arbeidshandicap’ geïntroduceerd.
Een arbeidshandicap is een beperking van eender welke aard (visueel, auditief, verstandelijk, fysiek of psychisch) waardoor de professionele integratie of het behouden van zijn job op de open arbeidsmarkt bemoeilijkt wordt.

Tot deze doelgroep behoren niet enkel personen die erkend zijn door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), zoals rolstoelgebruikers, personen met een verstandelijke, psychische of visuele handicap, chronische ziekte, maar ook personen met dyslexie, rugklachten, ADHD,..

Als het gaat om een handicap in een arbeidssituatie is het daarom aangewezen om te spreken over personen met een arbeidshandicap. Niet alle personen met een arbeidshandicap hebben in wezen een handicap: Personen met bijvoorbeeld dyslexie zullen immers minder/geen hinder ondervinden in het dagelijks functioneren of in sommige jobs (lopendebandwerk, poetswerk). Het label ‘handicap’ is niet iets wat mensen spontaan toegekend willen krijgen.

4    Hoe reageren op verkeerd taalgebruik bij een werkgever?

Werkgevers waar consulenten doorgaans mee in aanraking komen staan in wezen open voor diversiteit. Wij vinden het belangrijk dat er tijdens een eerste kennismaking met de doelgroep ‘arbeidshandicap’ een positieve houding tegenover deze groep ontstaat, dan dat er gehamerd wordt op wat al dan niet de juiste benamingen zijn.

Als je zoals een werkgever niet tewerkgesteld bent in de ‘gehandicapten’-sector- waar correct taalgebruik erg gevoelig ligt- gebeurt het wel eens dat deze zonder enige kwade bedoeling de verkeerde woorden gebruikt. De nuance ‘arbeidsgehandicapten – personen met een arbeidshandicap’ is daarom niet iets waar je een werkgever onmiddellijk mee moet confronteren. Als consulent zelf consequent de juiste benaming gebruiken is volgens ons veel belangrijker.

Er zijn benamingen waar je best wel vlug op reageert, zaken die echt niet kunnen of vermeden moeten worden zoals mindervaliden, doofstommen, rolstoelpatiënten, mongooltjes, geestesgestoorden en dergelijke.

Of je een werkgever al dan niet op de hoogte wil brengen van de juiste benamingen hangt volgens ons van jou en de werkgever af. Sommige werkgevers staan hier open voor, anderen kunnen dit opnemen als een belediging.

Wat is de beste reactie?

•    Je wint al heel wat door zelf consequent de juiste terminologie te gebruiken. Heel wat werkgevers zullen deze spontaan overnemen.

•    Indien dit een meerwaarde heeft in het gesprek, kan je uitleggen waarom correct taalgebruik belangrijk is naar bijvoorbeeld werknemers toe of voor het imago van het bedrijf.

•    Indien de werkgever onaanvaardbaar taalgebruik hanteert, kan je hem op een vriendelijke manier wijze op zijn verkeerde woordkeuze en hem uitleggen waarom je hem verbeterd.

5    Een etiket is soms nodig
Wanneer we – in plaats van de lossere spreektaal – consequent de correcte benamingen willen gebruiken, is onze beweegreden van belang. Waarom willen we een bepaalde groep afbakenen of van een etiket voorzien?

Een etiket is soms nodig, willen een groep zo goed mogelijk definiëren of afbakenen (op medische gronden) en om begrippen te operationaliseren: vb. het aanvragen van een tegemoetkoming. Dan bekijken we de beperking vanuit een medische invalshoek.

Vroeger lag de nadruk expliciet op de stoornis/handicap van de persoon in kwestie (impairment). Door revalidatie kon de persoon een volwaardige medemens worden. Het is de persoon zelf die inspanningen moet doen om te integreren in de samenleving.

Maar ook externe (ontoegankelijkheid van gebouwen/onderwijs) en persoonlijke factoren kunnen naast de functiebeperking een rol spelen waardoor er een langdurig en belangrijk participatieprobleem in het dagelijkse leven of de arbeidssituatie ontstaat. De ontoegankelijkheid van de samenleving zorgt ervoor dat mensen met een handicap niet kunnen participeren (disability). Zowel de samenleving als de persoon met een handicap moeten inspanningen doen. Zo komen we tot een inclusieve samenleving.

6   Erkenning van de beperking, arbeidshandicap

In het dossier definitie arbeidshandicap krijgt u antwoord op de vraag, welke personen erkend worden als personen met een handicap of personen met een arbeidshandicap. Dit dossier vindt u ook op de website.